Sociale veiligheid

We hebben een ‘Veiligheidschecklist’ ontwikkeld met tien maatregelen: download hier de PDF
(De checklist is een coproductie van de Stichting M.C. van Beek, Movisie en Marijke Lammers Bejegeningsvraagstukken.) Aanvragers kunnen deze checklist gebruiken om hun veiligheidsbeleid te toetsen en zo nodig te verbeteren. Het invullen van de checklist is onderdeel van de aanvraagprocedure.

We verwachten niet dat aanvragers álle genoemde maatregelen in huis hebben. We hechten echter veel waarde aan bejegenings- en preventiebeleid. Daarom zijn een gedragscode, het opvragen van een VOG en deskundigheidsbevordering minimaal vereist. De checklist zien we als een groeimodel, waarin instellingen aan steeds meer punten kunnen gaan voldoen. Ter ondersteuning hiervan biedt de stichting M.C. van Beek bij een donatie tevens een vergoeding voor deskundigheidsbevordering en advies op maat aan. Zie onder.
Sociaal veiligheidsbeleid bestaat idealiter uit drie delen, die zijn verdeeld over 10 checkpunten.

a. Zo gaan we hier met elkaar om; Bejegeningsbeleid
b. Risico’s zoveel mogelijk beperken; Preventiebeleid
c. Wat te doen als het onverhoopt misgaat; Reactiebeleid

1. We hebben een gedragscode over (on)gewenst gedrag in de relatie medewerker-bewoner
2. We vragen een VOG op bij aanname nieuwe personeel
3. We hebben omgangsregels voor iedereen
4. We organiseren deskundigheidsbevordering op het terrein van veiligheidsbeleid
5. We hebben de risico- en beschermende factoren in kaart gebracht
6. We hebben (toegang tot) een vertrouwens(contact)persoon
7. We weten hoe we incidenten intern veilig kunnen afhandelen
8. We weten welke calamiteiten we moeten melden bij de Inspectie
9.  We hebben een meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling
10. We hebben een klachtenregeling en/of cliëntenmedezeggenschap

Download hier het document met toelichting op de checklist.
Aan het eind staat een stroomschema dat bij de verschillende vormen van grensoverschrijdend gedrag duidelijk maakt welke stappen nodig zijn en welke wetten daarbij gelden.

Ter ondersteuning van het sociaal veiligheidsbeleid biedt de Stichting M.C. van Beek instellingen (voor maximaal twee deelnemers per instelling) een volledige vergoeding aan van de kosten voor deelname aan de Training In Veilige Handen (IVH). Deze training wordt gegeven door de Vereniging Nederlandse Organisaties Vrijwilligerswerk (NOV). De training bestaat uit twee dagdelen.

Training-in-Veilige-Handen

Instellingen die vooral met vrijwilligers werken kunnen ook advies op maat krijgen en/of de hulp van een vertrouwenspersoon inroepen. Hiervoor kunnen ze een beroep doen op de SESAM Academie (Senioren voor de Samenleving). Hun experts zetten zich op vrijwillige basis in voor vrijwilligersorganisaties. Instellingen kunnen bij Stichting M.C. van Beek een aanvraag voor een vergoeding  indienen voor maximaal 4 dagdelen.

Preventiebeleid is gericht op het opsporen en beïnvloeden van factoren die het risico van grensoverschrijding vergroten en al in het aanstellingsbeleid rekening te houden met de veiligheid.

Neem het juiste personeel aan

• Vergewisplicht
  Het is zeer wenselijk (en in sommige gevallen verplicht) om onderzoek te doen naar het arbeidsverleden van nieuwe professionele krachten, waaronder uitzendkrachten (bijv. door de beroepsregisters te raadplegen en een VOG op te vragen). U mag uiteraard ook de geschiktheid van vrijwilligers en mantelzorgers onderzoeken, maar dit is niet wettelijk verplicht. Zie Vergewisplicht (via Rijksoverheid.nl).
• Verklaring Omtrent Gedrag (VOG)
  Vraag nieuw personeel naar een VOG. Dit is een verklaring die aangeeft dat het gedrag van de nieuwe medewerker in het verleden geen bezwaar vormt voor de functie die hij gaat vervullen. Zie Aanvragen VOG.
  Werkt u met vrijwilligers? Indien uw organisatie aan de gestelde eisen voldoet, kunnen zij een gratis VOG aanvragen. Zie gratisvog.nl.

Bescherm medewerkers tegen agressie en geweld

Werkgevers zijn verplicht om hun personeel te beschermen tegen psychosociale arbeidsbelasting, waaronder agressie, seksuele intimidatie en discriminatie door zowel eigen personeel als door bewoners en bezoekers.
U kunt maatregelen treffen om dit te voorkomen. Het begint weer met de omgangsregels en deskundigheid.

Breng risico- en beschermende factoren in kaart

• Risicofactoren zijn gedrag, omstandigheden of kenmerken die de kans op grensoverschrijding vergroten. Onveiligheid kan voorkomen tussen bewoners onderling, in de zorgrelatie, bij familie en bekenden, in de dienstverlening, en door derden, (on-)bekende anderen. Goed om u er bewust van te zijn dat er ook buiten de eigen instelling oog voor veiligheid dient te zijn. Veel onveiligheid speelt zich af tussen bewoners onderling, maar ook buitenshuis (sportclub, taxivervoer) zijn er risico’s die in kaart moeten worden gebracht. En in huiselijke kring zijn er risico’s op kindermishandeling en huiselijk geweld. Voor meer informatie omtrent risicofactoren in instellingen zie; Toolkit werken aan sociale veiligheid, bijlage 3 (Movisie) en Beschermende en risicofactoren bij kindermishandeling (NJi).
• Beschermende factoren kunnen grensoverschrijding voorkomen.

Vertrouwenspersoon/Vertrouwenscontactpersoon

De drempel om klachten of vermoedens van grensoverschrijdend gedrag aan te kaarten kan hoog zijn. Een vertrouwenspersoon biedt een laagdrempelige en onafhankelijke mogelijkheid om dilemma’s en vermoedens over grensoverschrijding en seksueel misbruik op een veilige manier te bespreken. Een vertrouwenspersoon kan iemand binnen de instelling zijn, maar het kan ook een externe persoon zijn. Een interne vertrouwenscontactpersoon is een alternatief. Deze is dan het eerste aanspreekpunt bij grensoverschrijdend gedrag en kan zo nodig doorverwijzen naar een vertrouwenspersoon buiten de instelling (zie hieronder). De Jeugdwet verplicht om gebruik te maken van vertrouwenspersonen van het AKJ.

• Voor bewoners en ouders /vertegenwoordigers:
• • • Het AKJ – vertrouwenspersonen in de Jeugdhulp voert het onafhankelijk vertrouwenswerk uit dat onder de Jeugdwet valt en is er voor jeugdigen en hun ouders/verzorgers.
    • De Landelijke Vereniging van Vertrouwenspersonen (LVV) is een beroepsvereniging van vertrouwenspersonen ongewenste omgangsvormen, integriteit en/of combinaties daarvan. Via hun website kunt u op zoek naar een externe vertrouwenspersoon bij u in de buurt.
    • De Landelijke Stichting Familievertrouwenspersonen (LSFVP) biedt informatie, advies en ondersteuning aan familie en naasten van cliënten in de geestelijke gezondheidszorg (GGZ).
• Voor medewerkers:
• • • U kunt een vertrouwenspersoon aanstellen waarbij medewerkers terecht kunnen met vragen, dilemma’s of vermoedens van grensoverschrijdend gedrag naar bewoners; Van Incident tot Fundament, bijlage 4.
    • Ook kunt u een vertrouwenspersoon aanstellen waarmee medewerkers incidenten met grensoverschrijdend gedrag door bewoners of collega’s naar henzelf kunnen bespreken. Zie ook het Arboportaal.

Weet wat te doen als het mis gaat

Ondanks alle zorg en oplettendheid kan er toch sprake zijn van een vermoeden van grensoverschrijdend gedrag. Dan dient er een inschatting gemaakt te worden van de situatie. Is dit een bejegeningsklacht of lijkt er inderdaad sprake te zijn van ernstig grensoverschrijdend gedrag? Dan is het belangrijk te weten hoe de vervolgstappen eruitzien. Hier vindt u het schema; Vermoeden klacht grensoverschrijdend gedrag.
Bij sterke vermoedens van ernstige grensoverschrijding staan hierin de wettelijke stappen op een rij. Het valt of staat met een cultuur in de organisatie waarin gesproken kan worden over twijfels, vermoedens en fouten en waar wordt geleerd van fouten.

• Veilig incidenten melden binnen de organisatie
  Het moet duidelijk zijn hoe medewerkers intern veilig incidenten en calamiteiten kunnen melden. Doel is dat deze worden besproken om ervan te leren en zo de zorg of werksituatie te verbeteren.
  • • Checklist Veilig incidenten melden
    • Wkkgz: Handreiking Leren van incidenten voor kleine zorgaanbieders
• Calamiteiten melden bij de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ)
  U bent verplicht sommige incidenten te melden bij de Inspectie, zoals geweld richting een cliënt door een zorgverlener, of een ander die in uw opdracht werkt, of geweld tussen cliënten onderling. Daarnaast bent u verplicht om calamiteiten te melden bij IGJ. Een calamiteit is een onverwachte gebeurtenis die betrekking heeft op de kwaliteit van de zorg en die tot een ernstig schadelijk gevolg voor of de dood van een cliënt heeft geleid.
  • • Brochure melden van calamiteiten Wkkgz
    • Leidraad meldingen jeugd
    • Richtlijn onderzoeksrapportage bij geweld in de zorgrelatie
• Calamiteiten melden in de Wmo
  Gemeenten zijn verantwoordelijk voor het toezicht op de uitvoering van de Wmo. Hoe de gemeente het Wmo-toezicht invult laat de wetgever vrij, maar de gemeente is voor het calamiteitentoezicht verplicht om een Wmo-toezichthouder aan te wijzen. Veel gemeenten hebben de GGD aangesteld als toezichthouder.
  Aanbieders van maatschappelijke ondersteuning in Nederland zijn verplicht calamiteiten of geweld te melden bij de toezichthoudend ambtenaar van de gemeente. Hoe dit precies geregeld is, kan per gemeente verschillen. Valt uw instelling onder de Wmo? Ga in de betreffende gemeente na hoe het toezicht is geregeld en wat hun calamiteitenprotocol inhoudt.
• • Aangifte doen
    In alle typen instellingen waar incidenten plaatsvinden geldt zo nodig het strafrecht (voor zowel bewoners als voor medewerkers). U kunt aangifte doen bij de politie of een melding laten maken. Ook is het mogelijk een informatief gesprek met de politie te voeren, zelfs anoniem. Lees hier wat de politie kan doen in geval van seksueel misbruik.
  • Registratie in het Waarschuwingsregister Zorg en Welzijn.
    In het Waarschuwingsregister Zorg & Welzijn kunnen, volgens een door de Autoriteit Persoonsgegevens goedgekeurd protocol, personen worden geregistreerd die over de schreef zijn gegaan richting cliënten.

Maak gebruik van een meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling

U bent verplicht een meldcode te hebben waaruit duidelijk wordt hoe met signalen van huiselijk geweld of kindermishandeling wordt omgegaan. Met huiselijk geweld wordt gedoeld op de relatie, niet op de locatie. Het gaat dus om geweld door familieleden van bewoners en geweld tussen bewoners als zij een partnerrelatie met elkaar hebben. Ook mensenhandel (waaronder loverboyproblematiek) is inmiddels expliciet opgenomen in de meldcode. Vermoedens meldt u bij Veilig Thuis, daar kunt u ook terecht voor advies.
Voor meer informatie zie Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling.

Opmerking: bij huiselijk geweld is het de verantwoordelijkheid van de instelling om te signaleren en zo nodig te melden bij Veilig Thuis. Bij grensoverschrijding door een medewerker dient de instelling tevens zelf op te treden jegens de medewerker, naast melding bij de Inspectie. Zie verder het stroomschema.

Zorg voor een klachtencommissie en medezeggenschap

Geef de bewoner een stem en een mogelijkheid klachten te uiten. Informeer bewoners over waar of bij wie zij met eventuele klachten terechtkunnen en op welke wijze deze worden behandeld.

• Klachtenregeling: Elke zorgaanbieder moet een klachtenregeling hebben voor een laagdrempelige opvang en afhandeling van klachten.
• Clientmedezeggenschap: Cliënten of patiënten moeten als groep invloed/inspraak hebben op de dagelijkse leef-, woon- en werkomgeving.
• Toetsingskader voor jeugdhulpaanbieders: De Inspectie toetst o.a. specifiek of de instelling voor jeugdigen een onafhankelijke vertrouwenspersoon, klachtencommissie en medezeggenschap heeft geregeld voor jeugdigen en hun ouders.

Download hier het stroomschema (PDF)